ลวดลายการทอผ้า

การทอผ้าให้เป็นลวดลายต่าง ๆ ขึ้นอยู่กับการเก็บตะกอ โดยช่างทอผ้าจะเป็นผู้จัดเส้นด้ายยืนให้เป็นกลุ่มตามลักษณะของลายแล้วเริ่มค้นด้าย สอดฟันหวี ขณะทอผ้าก็จะเก็บตะกอ และพุ่งด้ายสีต่าง ๆ ตามกำหนดของลักษณะลายแต่ละลาย ซึ่งผ้าเกาะยอได้รับการยอมรับว่าเป็นผ้าที่มีลายต่าง ๆ สวยงามและมีเอกลักษณ์เฉพาะตัว ผ้าเกาะยอบางลายช่างทอจะคิดหาวิธีสอดเส้นด้ายสีต่าง ๆ สลับกันไป บางวิธีก็จับผูกมัดกันเป็นช่อง ๆ หรืออาจยกเส้นด้ายที่ทอเป็นระยะ ๆ ทำให้เกิดเป็นลายผ้า ที่สวยงามได้เช่นเดียวกัน แต่ทั้งนี้ช่างทอหรือผู้คิดค้นลายจะต้องจดจำลายที่ตนคิดประดิษฐ์ขึ้นมาและถ่ายทอดวิธีการทอให้ช่างทอให้ได้แม้ว่าแต่ละลายจะมีความยุ่งยากซับซ้อน ซึ่งแสดงถึงศิลปะแห่งภูมิปัญญาและความสามารถของชาวเกาะยออย่างแท้จริง 

ผ้าทอเกาะยอทอจากฝ้ายและขึ้นลายตามแบบที่นิยมกันมานับแต่อดีต ลายซึ่งทอกันมาตั้งแต่สมัยโบราณ คือลายราชวัตร และผ้าที่เก็บดอก เช่น ลายดอกพิกุล ลายคชกริช ลายดอกพยอม ปัจจุบันเกิดลวดลายใหม่ ๆ ขึ้นมากมายซึ่งประมาณว่าน่าจะถึง ๕๘ ลาย แต่ถ้าแบ่งออกตามช่วงระยะเวลาสามารถแบ่งได้เป็น ๒ ช่วงคือ

๑.ลายดั้งเดิมที่ถ่ายทอดกันมา เช่น ลายราชวัตร

การทอผ้าให้เป็นลวดลายต่าง ๆ ขึ้นอยู่กับการเก็บตะกอ โดยช่างทอผ้า จะเป็นผู้จัดเส้นด้ายยืนให้เป็นกลุ่มตาม ลักษณะ ขอบลาย แล้วเริ่มค้นด้าย สอด ฟันหวี ขณะทอผ้าก็จะเก็บตะกอ และห่าง ด้ายสต่าง ๆ ตามกําหนดของลักษณะลาย แต่ละลาย ซังผ้าเกาะยอได้รับการยอมรับ ว่าเป็นผ้าที่มีลายต่าง ๆ สวยงามและมี เอกลักษณ์เฉพาะตัวของเกาะยอ

รูปที่ ๓ ผ้าทอเกาะยอลายรายวัตร

๒. ลายประดิษฐ์ขึ้นใหม่โดยช่างทอ เช่น ลายลูกโซ่ ลายสี่เหลี่ยม ลายดอกมุก ลายดอกจันทน์ ลายลูกหวาย ลายบุหงาลายดอกโคม ลายลูกสน ลายดอกพิกุล ลายสตางค์ ลายดอกชวนชม นอกจากนั้น ยังมีผ้าเกาะยอบางลายที่คิดค้นขึ้นมาใหม่ เช่น ลายเครือวัลย์และลายทะเลทิพย์ซึ่งคิดค้นขึ้นมาเพื่อเนื่องในโอกาสพิเศษที่ทางจังหวัดสงขลาได้จัดงานแสงสีเสียงขึ้นในงานทะเลทิพย์

ซึ่งใช้สถาบันทักษิณคดีศึกษาเป็นสถานที่ในการจัดงาน ผ้าเกาะยอลวดลายเหล่านี้บางผืนบางลายได้เก็บรวบรวมไว้ที่สถาบันทักษิณคดีศึกษา ตำบลเกาะยอ อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา เช่น ลายกระดุม เป็นการประดิษฐ์ขึ้นมาใหม่ โดยมีลักษณะ เป็นเหมือนการอมครามกลม และ 6 ล้วยใน มานั้น เพื่อให้ได้ลวดลายใหม่ที่แปลกตา